تجاوز به زهرا
اين نوشته واکنشی ست نسبت به مطلبی به نام «ناموس زهرا»، در باره خانم زهرا کاظمی، بقلم خانم نوشين خراسانی که يکی از نويسنده های داخل ايران اند و من دو مطلب ديگر نيز از ايشان خوانده ام و به نظرم آمده که نويسنده ای خوش فکر، شجاع و دلسوز نسبت به مسايل مربوط به زنان هستند. در عين حال، نمی دانم «ناموس زهرا» مطلب جديدی از ايشان است و يا مربوط می شود به زمان کشته شدن خانم کاظمی و من چاپ دوباره ی آن را خوانده ام. بهر حال، بنظر من اين مطلب از جمله آن مطالبی است که نمی شود راحت از آن گذشت ،به دو دليل: ابتدا به دليل مطرح کردن موضوعی که بسيار با اهميت است، يعنی تجاوز به زنان، و دوم بدليل مطرح شدن مساله تجاوز به زندانی سياسی.
خانم نوشين خراسانی در اين مطلب، ضمن هولناک دانستن ماجرای زهرا کاظمی، چنين می گويند که به «فکر ظريفی» رسيده و می خواهند آن را با ديگران درميان بگذارند. اين فکر ظريف اين گونه مطرح شده است:
«هنگامي كه مسئله جان باختن زهرا كاظمي نيز به بحران جدي تبديل شد، در ميان شايعات گوناگون، مسئله ی تجاوز جنسي به او گويا غرور ملي را جريحه‌دار كرد. هرجا مطلبي در مورد تجاوز به زهرا كاظمي مي‌شنيدم، متوجه مي‌شدم كه انگار براي گويندگان و نويسندگان، تجاوز به زهرا كاظمي قضية هولناك‌تري از كشته شدن‌اش است و اين قضاوت و حساسيت جنسي در جامعة تعجب مرا برانگيخته بود. واقعاً هرچه فكر مي‌كنم نمي‌توانم بفهمم كه چرا تجاوز جنسي به يك فرد از كشتن او مهمتر است.»
نويسنده آنگاه «مساله تجاوز» را رها می کنند و می روند سراغ اين نکته که از اوايل انقلاب، و در راستای تخريب و به زير سئوال کشيدن گروه های ضدحکومتی، يکی از اتهامات وارده به آنها مسايل جنسی و منکراتی بوده است و هم اکنون نيز تقريبا هر که را بازداشت می کنند برايش مشکلات جنسی و اخلاقی می تراشند. اين بخش از مطلب چنين پايان می گيرد که «گويا هر جامعه ای از لحاظ اخلاقی به قهقرا برود اخلاقيات از تقدس بيشتری برخوردار می شود و البته در اين ميان يکايک ما هم در اين بازی منکراتی شرکت می کنيم و...»
نويسنده سپس به مساله تجاوز به خانم کاظمی بر می گردند و می گويند:
«در همين زندگي روزمره، حرف‌ها، شايعات، قضاوت‌ها و مواضع سياسي و شخصي روزانه ماست كه به زنان القا مي‌كند كه موجودي جنسي هستند، به آنها القا مي‌شود كه بدترين فاجعه در زندگي‌شان تجاوز جنسي به آن‌هاست، كه هويت‌شان، آبروي‌شان، هستي اجتماعي‌شان، جايگاه انساني‌شان به حفظ آلت‌تناسلي آنها بسته است. براي همين تقدس جنسي بخشيدن به زن است كه وقتي زني مورد تجاوز جنسي قرار مي‌گيرد فكر مي‌كند زندگي‌اش يكسره تباه شده و درنتيجه، صدها خودكشي و خودسوزي به اين خاطر اتفاق مي‌افتد. براي همين است كه وقتي به زني تجاوز مي‌شود، قانونگذار حكم تجاوزگر را اعدام مي‌داند...»
بنظر می رسد که اين مطلب از ساختمان آشفته ای برخوردار است که راه را بر سوء تفاهم های متعددی می گشايد. مثلا، در اين مطلب مساله ي «بی حيثت کردن افراد سياسی و اجتماعی بوسيله حکومتی ها» و مساله ی «تجاوز جنسی به زنان» و مساله ی «تجاوز جنسی در زندان» و نيز مساله ی «ناموس پرستی و حفظ ناموس زنان» در هم ريخته شده و با نتيجه گيری هايي متفاوت همراه شده اند.
نکته ی محوری اين مقاله آن است که نويسنده چنين اش توضيح می دهد: ««واقعاً هرچه فكر مي‌كنم نمي‌توانم بفهمم كه چرا تجاوز جنسي به يك فرد از كشتن او مهمتر است.» و من فکر می کنم که پيدايش چنين پرسشی در ذهن نويسنده، قبل از هر چيز ديگر، ناشی از آن باشد که ايشان «مساله تجاوز جنسی به زنان» را با «مساله ناموس پرستی منتشر در جامعه» يکی گرفته و خواسته اند از راه طرح اين يکی نظرشان را درباره ی آن ديگری به ثبوت برسانند. در حالی که، بنظر من، اين دو مساله کاملا از هم مجزا هستند. بعبارت ديگر، شايد اگر نويسنده نوشته بود که مردم ما معتقدند که «بر اثر اين تجاوز جنسی آبروی زهرا کاظمی رفته است» و يا «محفوظ ماندن ناموس زهرا مهم تر از کشته شدن اوست» حق با ايشان بود و جا داشت که مردم را، به خاطر اينگونه بی خبری ها و ناآگاهی ها، ملامت کنند. اما ايشان خود می نويسند که: «... انگار، براي گويندگان و نويسندگان، تجاوز به زهرا كاظمي قضية هولناك‌تري از كشته شدن‌اش است». اينجاست که من می خواهم بگويم و توضيح دهم که چرا از اينکه جامعه ی ما به چنان آگاهی و درکی رسيده است که برايش تجاوز به خانم کاظمی حتی از مرگ او هولناک تر شده است بايد سخت خوشحال بود.
بنظر من «تجاوز جنسی به زنان» مساله ی خاص و بسيار مهمی است که نمی توان آنرا با «شکنجه و آزارهای ديگر» يکی دانست و هولناک تلقی کردن آن را نشانه ی انديشه سنتی و ذهن ناموس پرست و مردسالار جامعه گرفت. اين يک نکته ی آشکار است که روزانه در سراسر جهان هزارها تجاوز جنسی به زنان صورت می گيرد که يک در يک ميليون آن هم در مورد مردان انجام نمی شود. در واقع، تجاوز جنسی به زن نماد آشکار تسلط ارزش ها و انگاره های مرد سالارانه بر جامعه است و در راستای چنين درکی ست که در جهان امروز، شايد از حدود يک قرن پيش، مساله تجاوز به زنان واجد اهميت خاص شده و زنان پيشرو و حتی مردان پيشرفته دنيا بصورتی خستگی ناپذير و بی وقفه با حکومت ها و با فرهنگ های خودشان کلنجار رفته اند و می روند تا از يکسو ثابت کنند که تجاوز جنسی به زنان يک جرم بزرگ است و از سوی ديگر تلاش می کنند که اين عمل وحشيانه جرمی در رديف جرايم جنايي شناخته شود.
اتفاقا همين چند روز پيش بود که زنان کشورهای پيشرفته جهان توانستند مرکز «اقدامات زنان برای عدالت جنسيتی» را در شهر لاهه تاسيس کنند، با اين هدف که جنايات عليه زنان را به عنوان جنايات عليه بشريت و جنايات جنگی بقبولانند و مجرمين را در دادگاه های بين المللی مثل دادگاه لاهه به محاکمه بکشانند. و آيا جالب نيست که بدانيم اولين اين جنايات چيزی نيست جز «تجاوز جنسی به زنان؟» آيا برای اين فعالان فمنيست هم آنچه اهميت دارد ناموس پرستی است؟ می خواهم بگويم که تلقی تجاوز جنسی به زنان همچون يک جنايت هولناک نه تنها ربطی به مردسالاری ندارد بلکه درست ضد آن است.
نکته ی ديگری که در نوشته خانم خراسانی بصورت پرسشی واجد پاسخ طرح شده آن است که: «... چرا تجاوز جنسي به‌عنوان يكي از راه‌هاي شكنجه دادن (مانند ديگر راه‌ها) محسوب نمي‌شود؟ »
البته که تجاوز بدترين نوع شکنجه نيز هست؛ و اتفاقا بهمين دليل هم هست که شکنجه گران، پس از ناموفق ماندن شکنجه های ديگرشان، برای به زانو در آوردن زندانيان، به آنها تجاوز می کنند. و اين «شکنجه ديده» چه زنی باشد که هميشه رابطه ای آزاد داشته و برايش چيزی به نام ناموس مصطلح مطرح نبوده و چه زنی بشمار رود که هيچوقت با مردی نخوابيده و مساله ی ناموس برايش اهميت حياتی دارد، هر دو به يک اندازه زجر و درد خواهند داشت.
پس پاسخ پرسش بالا را در اين واقعيت بجوئيم که امروزه ثابت شده است که اگر مردی به زور حتی با همسرش بخوابد او را آنچنان از نظر روانی و جسمی آزرده می کند که گزاره های حقوقی در سرزمين های متمدن به آن بصورت جرمی سنگين نگاه کرده و برای آن مجازات های سخت قائل می شوند. کافی ست به اين نکته توجه کنيم که حتی خاطرات تلخ و رنج آور زنان تن فروش نيز (که اکثرا همه ی زندگي شان تلخ است) مربوط به زمان هايي ست که مردی به آنها تجاوز کرده است. حتی اگر در آخر کار مبلغی بيشتر از هميشه هم به او داده باشد.
فراموش نکنيد که، در سرزمين هايي همچون سرزمين خودمان، در صد بالائی از دخترانی که زير سن 16ـ17 سالگی ازدواج می کنند، در واقع کودکانی هستند که تن به تجاوز جنسی می دهند و وقتی به سن رشد می رسند از شب اول ازدواحشان جز خاطره ای تلخ بياد ندارند ـ خاطره ای از تجاوز به کودکی که نمی خواسته و نمی دانسته که چگونه بايد با مردی که گفته اند شوهر اوست بخوابد.
طبق نظر اکثر روانشناسان، لطمه ی تجاوز جنسی تا آخر عمر با کسی که مورد تجاوز قرار گرفته می ماند و روان او را دگرگون می کند، روی روابط عادی جنسی او اثر می گذارد، خواب های او را آشفته می کند و اغلب در صورتی می تواند زندگی عادی اش را از سر بگيرد که مدتها تحت مراقبت ها و معالجات روانی قرار گيرد.
می خواهم بگويم که بد ديدن و بد دانستن تجاوز ـ حتی بدتر از مرگ دانستن آن - ربطی به ناموس و ناموس پرستی ندارد و در واقعيات حيات فيزيکی و روانی آدمی ريشه دارد.
مسئله ی ناموس و خودکشی های پس از از دست رفتن باصطلاح ناموس، ربط چندانی با مسئله ی تجاوز جنسی ندارد و در مقوله ی همان ارزش های مسلط بر جامعه ی مردسالار است که خانم خراسانی از آن نام برده اند. يکی ديدن و يکی دانستن مساله تجاوز با مساله «ناموسی» و، در اين راستا، پرداختن به زنانی که، بدليل ارزش های غلط جامعه، خود را به اشکال مختلف می کشند و يا به دست ناموس پرستان کشته می شود کار درستی نيست. اين کشتارها لزوماً نه بدليل وقوع تجاوز جنسی ست و نه ناشی از زجری که زنان، در يک تجربه ی جنسی, تحمل کرده اند. چه بسا که زنان مورد بحث با کمال ميل با مرد دلخواهشان خوابيده و از همآغوشی با او لذت برده اند؛ اما وحشت و زجر آنان هنگامی شروع شده که ديگران از ماجرا با خبر شده و شرايطی را برای زن فراهم کرده اند که او، اگر بدست مردان خانواده اش کشته نشده، ناگزير خودکشی کرده است. ما بارها ديده ايم که وقتی مرد رضايت داده است که با دختر مورد غضب جمع ازدواج کند يکباره همه چيز خاتمه پيدا کرده و مساله حل شده است.
بهمين دليل است که من فکر می کنم که جامعه ای را بايد ملامت کرد که رابطه داشتن دختری را با مرد دلخواهش نامشروع دانسته و او را زنی «بی آبرو»، «بی صورت» (که در واقع همان بی آبروست)، و «بی ناموس» می خواند. اين جامعه ی مردسالار است که احکامی چنين نامنصفانه را در مورد زنان صادر می کند اما هيچکدام از اين کلمات را در مورد مردی که با اين دختر خوابيده به کار نمی برد. اگرچه به نظر من به کار بردن اين نوع کلمات برای هر کسی چه زن و چه مرد برای ارتباطی طبيعی نامنصفانه و زشت است.
در جامعه ی مرد سالار، برای اينکه زنی بی آبرو و بی ناموس شود نيازی به مورد تجاوز قرار گرفتن ندارد. در آن صورت بديهی است که آنان به زن يا مردی هم که در زندان مورد تجاوز قرار گرفته بچشم «ناموس برباد رفته» بنگرند. در حاليکه جهان متمدن پذيرفته است که مورد تجاوز قرار گرفتن در زندان مايه ی هيچ سرشکسنگی نيست می بينيم که در جوامع «ناموس پرست» اکثر زندانيانی که در زندان مورد تجاوز قرار گرفته اند حاضر نيستند اين امر را افشا کنند، چرا که باور دارند که در صورت رو شدن اين ماجرا نظر مردم و حتی نظر خانواده خودشان نسبت به آنها تغيير می کند و آنان را از سکوی قهرمانی شان فرود می آورد. و نکته ی جالب اينکه اتفاقا اين وضع در مورد مردها بيشتر صادق است.
خانم خراسانی می نويسند: «در ميان شايعات گوناگون، مسئلة تجاوز جنسي به او گويا غرور ملي را جريحه‌دار كرد. هرجا مطلبي در مورد تجاوز به زهرا كاظمي مي‌شنيدم، متوجه مي‌شدم كه انگار براي گويندگان و نويسندگان، تجاوز به زهرا كاظمي قضية هولناك‌تري از كشته شدن اش است.»
آيا در همين نقل وضعيت نمی توان ديد که برای مردمان ما، يا حداقل برای آنهايي که تجاوز به زهرا را هولناک تر از کشته شدن او ديده اند، اين مساله «ناموس زهرا» نيست که اهميت دارد و اگر ـ به قول نويسنده ـ غرور ملی آنها جريحه دار شده به اين دليل است که آنها نيز از يکسو همچون مردمان دنيای متمدن از اين ماجرای ضد بشری بدرد آمده ، و از سوی ديگر، در برابر جهانيان، از اين شرمنده شده اند که قوه قضائيه ی کشورشان در مورد زندانيانش همچون بربرها عمل می کند. برای چنين مردمی ناموس زهرا نيست که اهميت دارد، همانگونه که همه ی سازمان های مترقی زنان، يا همه ی سازمان های حقوق بشر نيز به لحاظ از دست رفتن ناموس زهرا نيست که فريادشان را بلند کرده اند. درد اين انسان های مسئول درد برخورد با يک مورد ديگر از تجاوز جنسی و ناديده گرفتن حقوق انسانی زهراست. برای اين مردم تجاوز جنسی به هر زنی ـ يا هر مردی ـ اگر دردناک تر از مرگ او نباشد کمتر ازآن هم نيست.
خانم خراسانی، بر اساس همينگونه باورهاست که می نويسند: «احتمالاً زهرا كاظمي از تجاوز جنسي ـ اگر اين شايعه حقيقت داشته باشد ـ همان‌قدر كه به ديگر حقوق انسانياش تجاوز شده، احساس تحقير كرده است.» اين اصرار در عادی نشان دادن تجاوز جنسی و لااقل همطراز کردن آن با انواع مختلف شکنجه، درست بدليل عدم وقوف نويسنده به عواقب جانفرسا و زندگی سياه کن اين عمل وحشيانه است.
آنگاه به فراز خارق العاده ای از نوشته ی خانم خراسانی می رسيم، آنجا که می گويند: :«حتی اگر فكر كنيم طرح اين مسئله براي نشان دادن عمق فاجعهُ بي‌پناهي زندانيان سياسي ميتواند مورد استفاده قرار بگيرد، به نظرم بايد به اين سئوال اساسي برگرديم كه آيا هدف وسيله را توجيه مي‌كند؟»
به راستی حکمت مندرج در اين پرسش چيست؟ چرا بايد طرح اين مساله برای نشان دادن عمق فاجعه ای که بر زندانيان سياسی رفته مورد استفاده قرار نگيرد؟ طرح اين مساله يکی از اساسی ترين کارهايي بوده است که توانسته در سراسر دنيا به زندانيان سياسی کمک کند تا مردمان صدايشان را بشنوند. بنظر من همين طرح بی تعارف و رو در بايستی چنين مقوله ای است که سبب شده تا برخی از افراد جامعه ما ـ به قول خانم خراسانی ـ به آنجا برسند که به تجاوز زهرا کاظمی بيش از مردنش اهميت دهند.
خانم خراسانی می افزايند که: «... زهرا كاظمي با آلت‌تناسلي اش تعريف نمي‌شود زيرا او از ده ها راه ديگر مورد تجاوز قرار گرفته و از همه مهمتر كشته شده است! »
من اما فکر می کنم که اتفاقا افشا کردن اين تجاوز هاست که از زهرا ها تعريفی برکنار از آلت تناسلی شان ارائه می دهد نه سکوت کردن درباره آنها و پوشاندنشان؛ چرا که زهرا ـ جدا از آنکه از ده ها راه ديگر مورد تجاوز قرار گرفته و عاقبت هم کشته شده ـ مورد تجاوز جنسی و جنسيتی هم قرار گرفته و اين جنايت نبايد به هيچ مصلحتی پنهان بماند.
و اگر نيک بنگريم, همه ی افشا کنندگان اين ماجرا و همه ی مدافعان حقوق زنان و حقوق بشر نيز درست چنين می پندارند که ناموس زهرا اهميتی ندارد. اما آنان چنين نيز باور دارند که تجاوز به زهرا واجد اهميتی ست برابر و يا شايد مهمتر از مرگ او؛ چرا که مرگ برای همه اتفاق می افتد (و من نمی خواهم حتی اين شعار زيبا را بدهم که چه بهتر که مرگ با افتخاری مثل مرگ زهرا کاظمی باشد) اما تجاوز برای همه اتفاق نمی افتد. کمتر زنی و کمتر روزنامه نويسی اين بدشانسی عظيم را دارد که در سرزمينی چون سرزمين ما بدليل کارش گرفتار زندانباناني شود که برای تحقير کردن و سرکوبش به او تجاوز کنند.
و اتفاقا اين واقعيت که در يک جامعه ی سالها فرو مانده در مرحله ی خروج از ظلمات عقب ماندگی، همگان ـ بقول خانم خراسانی ـ فرياد می زنند که «به زهرا تجاوز شده» به معنی آن است که مردمان ما دريافته اند که تجاوز به يک زن نمی تواند حرمت او را بکشند. در واقع، آنها به جلادان زهرا می گويند که شما ديگر با تجاوز به زهرا ها نمی توانيد حرمت آنها را بشکنيد.